Standhouden
De geschiedenis van de in de dertiger jaren van de twintigste eeuw gebouwde
kazematten op de westelijke Maasoever tussen Katwijk en Oeffelt.
Rivierkazemat zuid Katwijk
Ingang
Op het bordes(7) achter de uit twee delen bestaande ijzeren deur bevind zich de ingang.
In de ingang eindigt het schietgat voor een geweer. Door het schietgat kon de ingang
vanuit de kanon ruimte(5) gedekt worden.
Mitrailleur ruimte
Via een tweede tweedelige IJzeren deur komt men in de mitrailleur ruimte(6)
De mitrailleur ruimte wordt bijna volledig in beslag genomen door de beton sokkel waarop
de mitrailleur op een driepoot kon worden opgesteld. Onder de zware mitrailleur werden
zandzakken geplaatst.
Bovenverdieping:
7 Bordes
1 Ingang
6 Mitrailleur ruimte voor de zware mitrailleur type Schwarzlose M.o8/15
5 Kanon ruimte voor het kanon type 5.l.50 no.2.
8 Open mitrailleur opstelling voor een lichte mitrailleur.
Onder verdieping:
2 Gang
3 Aggregaat ruimte
4 Munitie ruimte
Mitrailleur
type Schwarzlose M.o8/15
kaliber 7,9 mm
Opgesteld op affuit M25
Kanon
type 5.l.50 no.2.
kaliber 5 cm
De trap en deur op de foto zijn niet origineel.
De deuren werden gemaakt van 20mm dik
hoogwaardige staal. Omdat als gevolg van
beschietingen deze konden gaan klemmen
bestond een deur uit twee delen.
Kanon ruimte
Via een derde tweedelige IJzeren deur komt men in de kanon ruimte(5)
Hier stond het 5.l.50 no.2 kanon met snelvuur sluitstuk opgesteld. Via een rails
waarvan op de foto de draad stangen te zien zijn kon met behulp van een loopkat en
een opening in de achterwand het kanon in en uit de kazemat gehaald worden.
In een rek tegen de muur lagen 50 patronen opgeslagen.
Door bezuinigingen was bij iedere
brug maar één loopkat aanwezig.
Toegangsluik naar de onder verdieping.
Via in de wand ingestorte klimijzers was de onder verdieping bereikbaar.
Gang
Vanuit de gang(2) kom men naar de aggregaat ruimte(3) of naar de twee munitie
ruimtes(4). Ook deze ruimtes waren voorzien van een uit twee delen bestaande
ijzeren deur.
Op de foto duidelijk zichtbaar de scharnier bevestigingspunten van de bovenste
deuren.
In de gang bevind zich één 3”
buis waardoor de kabel van de
schel ingevoerd werd.(linker
foto)
In de aggregaat ruimte zitten
drie 3” buizen bedoeld voor de
bekabeling om de versperringen
te verlichting.
(rechter foto)
In de rivierkazemat was geen elektrische verlichting, hiervoor gebruikte men
kaarsen of petroleumlampen die in de lamp nissen werden geplaatst. zelfs in
de munitie ruimte.
De lamp nis werd door middel van een deurtje met draadglas afgesloten.
Munitie ruimte
In deze twee ruimtes(4) lag de munitievoorraad van het kanon en de
mitrailleur opgeslagen.
Voor het kanon bestond dit uit 500 granaten in de verhouding een
brisantgranaat op twee brisantpantser granaten.
Rond het te bouwen kunstwerk werd een afscherming van twee meter hoogte geplaatst om de werkzaamheden aan het oog te
onttrekken. Het werkterrein was met 1,20 meter hoge prikkeldraad afrastering afgezet. Op borden stond te lezen dat het
maken van foto’s en schetsen ten strengste verboden was.
Ondanks de geheimhouding was er een openbare inschrijving.
Om de rivierkazemat Katwijk zuid te camoufleren voor waarnemingen vanuit de lucht lag er een laag aarde met gras op het
dak. Aan de voorzijde was een constructie met balken en kippengaas gemaakt welke bedekt was met groen. Op de voorzijde
was een patroon van lichte en donkere vlakken geschilderd om de locatie van de schietgaten te verbergen. Dit maskeren
gebeurde op aanwijzingen van Kapitein J.L. Schrikkel, Maskeringsofficier bij Stellingbouw die in het burgerleven kunstschilder
was. Op rivierkazemat Katwijk zuid werd zelfs een schietgat compleet met kanonsloop nageschilderd boven het echte
schietgat.
10 mei 1940
Sergeant van der Meij was commandant van de zuidelijke kazemat, bijgestaan door negen korporaals.
Onderstaande tekst is overgenomen uit de Militaire Spectator No3 Maart 1942.
>>Bijzonder krachtig trad de vijandelijke artillerie op tegen de rivierkazemat Zuid en de kazematten 115 S en 114 G, welke
vuur konden brengen op de plaats van het Maasveer en de naaste omgeving Toen het niet gelukte om de kazematten tot
zwijgen te brengen, heeft de tegenstander, vermoedelijk omstreeks 11 uur, één zijner krachtigste gevechtsmiddelen in den
strijd geworpen, n.l. één of meer pantserbestrijdingskanonnen van 8,8 cm. Alle drie de kazematten zijn door projectielen van
dit geschut doorboord; de plaats van den vuurmond is op het terrein uit de door de projectielen gemaakte doorboringen met
zekerheid vast te stellen; hij werd in stelling gebracht achter een heg op den Oostoever, onmiddellijk boven de veerpont. De
rivierkazemat Zuid lag van ongeveer 5.30 tot 11.00 onder artillerievuur, dat evenwel niet veel schade aanrichtte. Na 11.00
ontving zij voltreffers, vermoedelijk van den hierboven genoemden vuurmond van 8,8 cm. De toestand werd nu hachelijk.
Plotseling drong een projectiel door het schietgat in de kanonkamer, waar het detoneerde. Zes korporaals der politietroepen
werden op slag gedood; het kanon was vernield en in de kazemat brak brand uit. Met 3 korporaals, waarvan 1 gewonde, en de
bediening van den zware mitrailleur verliet Sergeant van der Meij de kazemat en begaf zich sprongsgewijze naar Katwijk, waar
de gewonde werd verbonden en waar dekking werd gezocht. Toen het artillerievuur verminderde, meldde hij zich bij den
Compagnie Commandant Kapitein van Hoogenhuize droeg den sergeant op om te trachten Grave te bereiken, hetgeen evenwel
niet meer gelukte, daar Duitsche patrouilles reeds in den rug verschenen. Het groepje wist zich evenwel aan gevangenneming
te onttrekken.<<
De korporaals waarvan Sergeant van der Meij spreekt waren Korporaal Bronkhorst, korporaal Lijbers en de zwaar gewonde
korporaal van der Boomgaard. Korporaals Bronkhorst en Lijbers werden tijdens de explosie door de openstaande deur naar
buiten geslingerd en vielen van de trap.
Lijst gesneuvelden rivierkazemat Zuid
Korporaal politietroepen
D. Beers
Korporaal Politietroepen
D.J. Compier
Korporaal politietroepen
P.M. Jaspers
Korporaal politietroepen
J.H. Pels
Korporaal politietroepen
A. Stoets
Korporaal politietroepen
D.J. Verplak
Lijst met gewonden rivierkazemat Zuid
Korporaal politietroepen
M. van der Boomgaard (zwaar)
Korporaal politietroepen
van Baal (zwaar)
Sergeant politietroepen
J.G. van der Meij (licht) (Commandant op 10 mei)
Aanwezig in rivierkazemat Zuid
Korperaal politietroepen
C.J. Suderee
Korporaal politietroepen
N. Bronkhorst
Korporaal politietroepen
W. Lijbers
De binnenmuren werden wit geverfd. Het ijzerwerk kreeg twee lagen menie en werd daarna bedekt met twee lagen chloor-
rubberverf. Om condensatie op de staalconstructies tegen te gaan, werd isolerende kurk verf gebruikt.
Nadat de bouw voltooid was werden er verschillende keren inspecties gehouden waarbij technische en tactische
tekortkomingen naar boven kwamen. De muren van Katwijk noord bleken door te slaan en er kon geen munitie bij het kanon
opgeslagen worden. Ook de verlichting liet zeer te wensen over. Dit probleem was in 1938 nog steeds niet opgelost. Geschikte
Nederlandse lantaarns op batterijen werden niet gevonden. Meestal ontbraken ook panorama schetsen of afstandstabellen. in
dit jaar werd ook vastgesteld dat de kans op richtfouten bij het kanon groot was. Dit omdat de richter in gebukte houding zijn
werk moest doen, aan een zitplaats was niet gedacht.
De inspecteur der Artillerie formuleerde een aantal wensen om de inrichting te verbeteren: elektrische verlichting met blauwe
lampen, betere ventilatie, geluid demping door onder andere kokosmatten op de vloeren, verwarming en een voorhanden
zijnde schietvoorraad van 50 patronen. Het is niet bekend of al deze wensen gehonoreerd zijn.
Bij het schieten met de mitrailleur kwamen kruitdampen vrij met een hoge
concentratie koolmonoxide. De normale vullingsbus van het gasmasker was
hiervoor niet afdoende, daarom werd het gasmasker aangesloten door middel van
een flexibele slang op een buis die in verbinding stond met de buitenlucht.
Eventuele door de vijand gebruikte strijd gassen werden uit de buitenlucht
gefilterd door de vullingsbus. De buitenlucht werd door de kazemat-
luchtaansluiting, de slang en de vullingbus aangezogen.
In de overige buizen waren voorzieningen (kruizen en extra bochten) aangebracht
om te voorkomen dat granaten of explosieven naar binnen gegooid konden
worden.
Koude Oorlog
Tijdens een deel van de Koude Oorlog was Rivierkazemat zuid in gebruik als telefoon post en stond in verbinding met MCP
(Main Command Post) Grave.
De kosten voor twee stuks rivierkazematten bij Katwijk en twee stuks rivierkazematten bij Oeffelt waren geraamd op 50.250
gulden (22.802 euro).
Deze begrote kosten zijn zonder de middelen die door de landmacht geleverd werden zoals wapens en munitie.
2014
De eerste voorbereidingen zijn getroffen om van Rivierkazemat zuid een expositieruimte te maken welke in mei 2015 geopend
zal worden.
Henny Radt, oud militair en Theo Hoefs, voorzitter van de vereniging van oud Militairen pakte ergens in augustus 2014 het
plan op om eens te gaan kijken bij deze kazemat. ondertussen huren zij de kazemat die eigendom is van stichting Militair
Erfgoed voor de komende 5 jaren.
1936
Rivierkazemat Katwijk zuid werd gebouwd in het kader van de “Strategische Voorzorgen’. Nadat de mogelijkheid van een
strategische overval was onderkend en erkend, werd geconcludeerd dat bij overgangen over de grote rivieren en andere
belangrijke waterwegen versterkingen noodzakelijk waren. Om de noodzakelijkheden voor het weerstaan van een dergelijke
dreiging vast te kunnen stellen werd een ‘Bruggen commissie’ in gesteld die op 4 september 1935 een verslag uitbracht met
aanbevelingen, deze aanbevelingen werden echter maar voor een deel overgenomen.
Een van de aanbevelingen die wel werd overgenomen was het bouwen van twee verdedigingswerken bij elke brug over de
Maas. In Katwijk werden deze op circa 200 meter links en 135 meter rechts van de spoorbrug (Venlo - Nijmegen) gebouwd.
Het ontwerp van het Technisch Bureau van de Inspectie der Genie werd uitgewerkt op grond van plaatselijke omstandigheden
door de Eerstaanwezend Ingenieur te Nijmegen die ook verantwoordelijk was voor de openbare aanbesteding en het toezicht
op de bouw.
Op 10 februari 1936 geeft het gemeentebestuur van Linden een bouwvergunning af aan het Departement van Defensie voor
de bouw van twee type B kazematten met ieder twee verdiepingen.
In Nijmegen wordt op 26 februari 1936 de aanbesteding gehouden voor de bouw van vier kazematten van gewapend beton
waarvan twee te Katwijk (Linden) en twee te Oeffelt. Van de 26 inschrijvers is L.v.d. Plas uit Rosmalen met 32.998 gulden
(14.974 euro) de laagste inschrijver, M.J. Ebben uit Beers is de hoogste met 47.438 gulden (21.526 euro). De kosten voor de
bouw werden betaald uit het Defensiefonds.
1942
In de lente van 1942 begon Duitsland een gebrek aan staal te krijgen voor de oorlogsindustrie.
Schietgatblinden en deuren worden naar Duitsland afgevoerd.
Op 20 & 21 april 1942 schrijven er mensen hun naam met potlood op een muur van de gang op de onder-verdieping. ze zijn
het duidelijk niet eens met de Duitse bezetting. O.Z.O. schrijven ze. Oranje Zal Overwinnen.
Om bruggen te verdedigen tegen luchtaanvallen plaatste de Duitsers op diverse rivierkazematten in Nederland afweergeschut.
Er is geen bewijs (of nog geen bewijs) gevonden of dat in Katwijk ook zo was.
Samen met enkele leerlingen van basisschool de Zevensprong onthult de burgemeester het informatiebord.
De expositie is op afspraak te bezichtigen in de rivierkazemat aan de Everdineweerd te Katwijk.
U kunt daarvoor 06-48356368 bellen en de voicemail inspreken, zij nemen dan contact met u op voor een
afspraak.
2015
Januari
Open mitrailleur opstelling
Deze open mitrailleur opstellingsplaats (8) was bedoeld voor een lichte mitrailleur die vuur kon uitbrengen op het pontveer.
1941
De opzichter van Frontificatie, W. Horstmann maakt een verslag van de beschietingen van de kazematten in de dienstkring.
>>Kazemat Katwijk Zuid is rechtstreeks beschoten met 8,8 cm geschut. De schootsafstand was zeer gering. De projectielen
zijn, na meerdere treffers, tot een diepte van 1,5 m in het beton doorgedrongen. Van deze beschieting heeft de kazemat
inwendig niet geleden, de betondekking op het wapeningstaal is hier niet gescheurd of afgesprongen. De kazemat is buiten
gevecht gesteld door een treffer in het schietgat, die door een staande spoorrail, door het beton en langs de stalen schietplaat
in de kazemat is binnengedrongen. Dit schot had niet deze uitwerking gehad, als de schietplaat breder was geweest en de
gehelen voorwand bedekt had.<<
Door hem getekend op 8 april 1941 te Nijmegen.
Mei
Op 10 mei werd de expositie in rivierkazemat Katwijk zuid geopend door de burgemeester W.A.G. Hillenaar.
Navigatie
Kazemat 108 S
Kazemat 109 G
Kazemat 110 S
Kazemat 111 G
Kazemat 123 G
Kazemat 112 S
Kazemat 113 S
Kazemat 114 G
8 Staal
Kazemat 115 S
Rivierkazemat Katwijk zuid
Kazemat 116 G
Spoorbrug Mook
Kazemat 117 G
Rivierkazemat Katwijk noord
Kazemat 118 S
Kazemat 119 S
Legeringsbarak Katwijk
Betonnen shuttersput
Foto Privécollectie Hein Veld
8
7
5
6
Rivierkazemat Katwijk Zuid
Kazemat voor zware mitrailleur en pantserafweergeschut
Model
: type B
Ontwerp
: Op basis van richtlijnen van het TB van de IdG uitgewerkt door de Eal te Nijmegen
Tekening nummer
: Km
Bouwjaar
: 1936
Schietrichting
: Frontaal
Schootsveld kanon
: 30·
Schootsveld mitrailleur
: 30·
Weerstandvermogen
: W.12-15 deels W15-21
Muurdikte dak / front
: 0.80m / 1.50 gewapend beton
Bewapening
: Schwarzlose M.08/15 en een pantserafweergeschut 5 No.2 (No.74)
Bezetting
: Korps Politietroepen, 12 man / 26 R.I. 5 man
Kosten
(ongeveer)
: 32.998 gulden (14.974 euro)
Rijksmonument nummer
: 420215
Coördinaten
: 51.753167 N 5.870764 E
Bijzonderheden
: Kazemat met twee verdiepingen
Privécollectie Raymond Graveel
Rivierkazemat Katwijk Zuid
